پۆستى سەرۆککۆمار، بۆمبى نێوان کورد و سوننە

لەدواى رووخاندنى سەدام و رژێمەکەى، ئەمریکا و هاوپەیمانەکانى کە دەسەڵاتى عیراقیان گرتبووە دەست، بەهیواى ئەوەى بتوانن عێراق بخەنە سەر رێچکەى دیموکراسى، بڕیاریان دا سیستمى سیاسى بکرێت بە سیستمى پەرلەمانى. بەڵام بەهۆى کێشەى نێوان کورد و عەرەب و ناکۆکیى نێوان سوننە و شیعە، هەروەها بێمتمانەیى و ترسى لەیەکدی، لەگەڵ پەسندکردنى سیستمى پەرلەمانى، عورفێکى سیاسییان داهێنا کە جۆرێک دڵنیایى بۆ هەریەک لە کورد و سوننە و شیعە دەستەبەر بکات لە بەڕێوەبردنى وڵات، بڕیاریان دا سێ پۆستە سەرەکییەکەى عێراق بەسەر هەریەک لە سێ پێکهاتەکەدا دابەشبکرێت.
 
لەسەر بنەماى ئەم عورفە سیاسییە، لە دوو دەیەى رابردوودا کار بەم دابەشکارییە کراوە. بەڵام لە واقیعدا بەڕێوەبردنى وڵات بەم دابەشکارییە هاوبەشییەکى راستەقینەى فەراهەم نەکرد. ناهاوسەنگییەکى زۆر لە دابەشکردنى دەسەڵاتەکاندا هەیە بەسەر ئەم سێ پەیکەرەى دەسەڵاتدا و بەڕەهایى دەسەڵات لە یەک جومگەدا کۆکراوەتەوە کە پۆستى سەرۆکوەزیرانە و لەلایەن شیعەکانەوە بەڕێوەدەبرێت.
 
هۆکارەکانى ئەم ناهاوسەنگییە زۆرن، بەشێکیکان پەیوەندیان بە سرووشتیی عەقڵیەتى مرۆڤى رۆژهەڵاتییەوە هەیە لە بەڕێوەبردنى دەسەڵات، هەندێکیان سەرچاوەیان لە دەستوورە وەرگرتووە، بەشێکیشى پەیوەندى بە کورد و بە نەزانى سوننەکانەوەیە.
 
ئەوەى پەیوەندى بە کوردەوە هەیە ئەو راستییە تاڵەیە کە لەبەر ئەوەى لەنێو کورد، یەکلاکرابووەوە مام جەلال دەیەوێت ببێت بە سەرۆککۆمار، لەدەرەوەى یەکێتیى و بەشێک لە سەرکردەکانى ناو یەکێتیش، پێیان خۆشنەبوو مام جەلال دەسەڵاتى هەبێت لە بەغدا، بۆیە لەکاتى نووسینەوەى دەستوور دا ئاویان کردە ئاشى ئەو ئاراستەیەوە کە دەیانویست پۆستى سەرۆککۆمار، پۆستێکى تەشیرفاتى بێت.
 
سوننەکانیش ورد نەبوون لە یاریکردن بە هەندێ دەستەواژەى دەستوریى. لەنێوان (سەرۆکى پەرلەمان و سەرۆکایەتیى پەرلەمان) بوون بە قوربانى گەمەى شیعەکان. هەر کارەکتەرێکى سوننە ببێت بە سەرۆکى پەرلەمان و شیعە سڵ لە دەسەڵاتەکانى بکاتەوە، کارتى سەرۆکایەتیى پەرلەمان بەکار دەبەن کە دەبێت پەرلەمان لەلایەن سەرۆکایەتیى پەرلەمانەوە بەڕێوە ببرێت نەک سەرۆک، ئەگەر کارەکتەرەکەش دڵخوازى شیعە بێت ئەوە سەرۆکى پەرلەمان دەسەڵاتدارە.
 
ئەوەى کورد کردى و ئەوەى بەسەر سوننەکانیشدا تێپەڕیى، بوونە هۆکارى ئەوەى کە دەسەڵات بەڕەهایى لەلایەن شیعەوە بەڕێوە ببرێت. بەڵام هەمیشە بابەتێک لە ناوەندە سیاسییەکان و لەنێو راى گشتیشدا جێى پرسیار بووە کە ئەگەر سەرۆککۆمار لەلاى سوننەکان بوایا، هاوکێشەکان بەم جۆرەى ئێستا دەبوون؟
 
سەربارى ئەوەى لە دەستووردا پێگە و سنوورى دەسەڵاتەکانى سەرۆککۆمار دیاریکراوە، بەڵام بۆچوونێکى زاڵ هەبوو کە ئەگەر سەرۆککۆمار لاى سوونە بوایا، پێگە و رۆڵى لە پرۆسەى سیاسیى عێراق بەهێزتر دەبوو. ئەویش نەک لەبەر ئەوەى کارەکتەرەکانى کورد لاواز بووبن، بەپێچەوانەوە بەتایبەت مام جەلال هەیبەت و پێگەیەکى بەهێزترى لە پێگە دەستوورییەکەى بە پۆستى سەرۆککۆمار بەخشى بوو. بەڵام ئەگەر لەبرى کوردێک، عەرەبێکى سوننە سەرۆککۆمار بوایا، وڵاتە عەرەبی و ئیسلامییەکانى جیهان بایەخێکى زۆر زیاتریان بەو پۆستە دەدا و لە هاوکێشە و ململانێ نێودەوڵەتى و هەرێمایەتییەکان دا بەهۆى ئەو پۆستەوە نەیاندەهێشت عێراق ناسنامەى وڵاتێکى شیعى وەربگرێت.
 
ئێران رۆڵى سەرەکى هەبوو لەوەى ئەو پۆستە بدرێت بە کورد، چونکە لەوە تێگەیشتبوو پۆستى سەرۆککۆمار لاى کوردبێت، دەبێتە پارسەنگ و پاسەوانى بەهێزبوونى دەسەڵاتى شیعە. کاتێ خولى یەکەمى مام جەلال کۆتایى هات، سوننەکان و دەوڵەتانى عەرەبى و ئەمریکاش پێداگیریى ئەوەیان کرد دەبێت عەرەبێکى سوننى بکرێت بە سەرۆککۆمار، بەڵام ئێران و شیعەکان پشتى هەرێمى کوردستانیان گرت بۆ وەرگرتنەوەى ئەو پۆستە.
 
دواى نەخۆشکەوتنى مام جەلالیش، لەناوەندە سیاسییەکانى هەرێمى کوردستان وتەنانەت لەناو خودى یەکێتى و ماڵباتى تاڵەبانیش بۆچوونێکى وا دروست بوو کە ئەو پۆستە تەنیا بۆ مام جەلال گونجاو بوو، با دواى ئەو کورد دەستبەردارى پۆستى سەرۆککۆمار ببێت و لە بەرانبەردا پۆستى سەرۆکى پەرلەمان وەربگرێت، ئێران رێگەى بەوە نەدا. هۆکارەکەشى لەبەر خاترى کورد نەبوو، بەڵکو بەکاربردنى کورد بوو بۆ رێگریى لەوەى سوننە ئەو پۆستە وەربگرێت.
 
بەتایبەتى لەدواى کشانەوەى ئەمریکا بارودۆخى عێراق و پرۆسەى سیاسى بە ئاراستەیەکدا رۆیشت زیاتر دەرفەتى بۆ ئێران رەخساند هەژموونى خۆى بەسەر عێراقدا بچەسپێنێت. نەک هەر پۆستى سەرۆککۆمار کە پشکى کورد بوو، بەڵکو پۆست و پشکەکانى سوننەش دەبوو بە رەزامەندى ئێران پڕ بکرێنەوە. هەموو ئەو کارەکتەرانەى لە بەغدا پۆستیان پێدراوە بە فیلتەرى ئێراندا تێپەڕیوون. هەموو ئەوانەشى بە دڵى ئێران نەبوون یەک لەدواى یەک لە پرۆسەى سیاسى دوورخرانەوە یاخود پەراوێز خراون.
 
دواى رووداوەکانى جەنگى غەززە و ئیسرائیل، پێگەى ئێران بەو جۆرەى پێشووتر نەماوە، ئەمریکاش سەرنجێکى زیاترى خستووەتەوە سەر عێراق. لەم هەلومەرجە تازەیەدا لە هەندێ ناوەندیی سوننەکانەوە گوێبیستى ئەو دەنگانە دەبین کە داواى پۆستى سەرۆککۆمار دەکەنەوە. 
لە ناوخۆى کوردستانیش بەدیاریکراوى لەدواى نەمانى مام جەلالەوە لەو پۆستە بۆچوونێک دروستبووە بەوەى سەرۆککۆمار هیچ سوودێکى بۆ کورد نییە. بەتایبەتیش بەهۆى ئەوەى لە هەندێ وێستگەدا بەهۆى ناکۆکیی نێو ماڵى کوردییەوە، ئێران و ماڵى شیعى ئەو پۆستەیان دژ بە کوردستان بەکار برد، بۆیە زۆرینەى خەڵکى کوردستان دڵخۆش نین بەوەى کورد سەرۆککۆمارى هەیە. زۆرێک باوەڕیان وایە سەرۆکى پەرلەمان لاى کورد بێت بایەخى زیاترە لە پۆستى سەرۆککۆمار.
 
لە 10 ساڵى رابردوودا چەندین جار بەندە ئەو بۆچوونەم خستووەتەڕوو کە ئەگەر کورد پۆستى سەرۆککۆمار بدات بە سوننەکان، ئەوە پۆستى سەرۆککۆمار دەبێتە بۆمبێکى تەوقیتکراو، بەهۆیەوە ناکۆکى و ململانێى نێوان سوننە و شیعە قووڵتر دەبێتەوە و کورد بەهۆى ناکۆکیى نێوان ئەوانەوە پێگەى بەهێزتر دەبێت لە عێراق. بەڵام مەرج نییە ئەم بۆچوونە بۆ هەموو سات و سەردەمێک راست بێت. تاوەکو ئەو کاتە هاوکێشەکە لە بەرژەوەندیی کورد دەبێت کە کارەکتەرەکانى سونە دەربڕیى ئیرادە و خواست و ویستى سوننەکان بن. بەڵام هەرکاتێک کارەکتەرى ساختەى سوننە دروستکراو لەژێر ئەجێنداى شیعى پۆستى سەرۆککۆمارى بکەوێتە دەست، ئەوکات چۆن ئێمە چاوەڕوانیمان ئەوە بوو ناکۆکیی نێوان سوننە و شیعە قوڵدەبێتەوە و دەرئەنجام کورد سودى لێدەبینێت، لەم دۆخەدا پۆستى سەرۆککۆمار بۆ قوڵکردنەوەى نێوان کورد و سوننە بەکار دەبرێت. بە تایبەتى بەهۆى ئەوەى لەناوچە کوردستانییەکانى دەرەوەى هەرێمی کوردستان کێشەگەلێکى زۆر بە چارەسەرنەکراوى ماونەتەوە، ئاسان دەتواندرێت ناکۆکى نێوان کورد و سوننە بتەقێندرێتەوە.
 
ئێستا گەیشتووین بەو قۆناخە، چونکە لەدواى هاتنى داعش حیزب و کەسایەتییە سیاسییەکانى سوننە لێدران، ئەوانەى ئەمڕۆ نوێنەرایەتیى سوننى دەکەن، بەشێکیان دروستکراوى دەرەوەى سوننەکانن. لەم هەلومەرجەشدا کە ئەمریکا هاتووەتەوە ناوچەکە و دەیەوێت پاشەکشێ بە ئێران بکات و دەسەڵاتى شیعى لاواز بکات لە عێراق، پێدانى پۆستى سەرۆککۆمار بە سوننەیەک کە بووبێت بە بەشێک لە ئەجێنداى شیعى لە ناوچەکە، دەبێتە بۆمبێکى تەوقیتکراو لەنێوان کورد و سوننە و بەو هۆیەوە پێگەى شیعى بە بەهێزى دەمێنێتەوە.
 
ئەو ئاراستەیەى سوننە کە لەم چرکەساتەدا دەیانەوێ سەرۆککۆمار وەرگرن، ئەگەر بەشێک بوایان لە ئەجێنداى سوننى، داواى پۆستى سەرۆکوەزیرانیان دەکرد. چونکە شیعە بەوە لاواز دەبوون کە سەرۆکوەزیرانیان لێوەربگیرێتەوە. بەڵام لەبەر ئەوەى ئامانجەکە بۆ هێشتنەوەى هەژموون و پێگەى شیعەیە لە حوکمڕانى، بۆیە ئاراستەکە بۆ ئەوەیە ناکۆکى لەنێوان کورد و سوننە قوڵبکرێتەوە.
 
ئەگەر کورد بۆ خۆیشى گەیشتووەتە قەناعەت کە پۆستى سەرۆککۆمار سوودى بۆ کورد نییە، دەبێت هێشتا لەم کات و ساتەدا نەیبەخشن و دەستی پێوەبگرن. چونکە لانى کەم لە ئێستایا هیچ سوودێکى بۆ کورد نییە. بەڵام بدرێتە ئەم کارەکتەرانەى هێندراونەتە واجیهەى سوونە، دەبێتە کێشەى گەورە بۆ کوردستان.