ئەوەى بە کوردى دەکەن، بە داعشیان نەکردووە

بەمەبەست زۆرجار لە نوسینەکانمدا ئەوە دووبارە دەکەمەوە کە ئەم جیلە سیاسییەى ئێستاى حوکمڕانى عێراق، بۆ جۆرى مامەڵەکردن لەگەڵ پرسى کورد، بەراورد بەو چەند جیللە سیاسییەى سەت ساڵى رابردوو، زۆر ستراتیژییانەتر ئیدارەى کێشەى کورد دەدەن. بێئەوەى خۆیان وەک دوژمن ناساندبێت، یاخود راستەوخۆ چووبنە سەنگەرى دژایەتى کوردستانەوە، لەپەناى دۆستایەتى و بەزمانى برایەتى و پێکەوەژیانى دۆستانە، هەرچى ناشێت بە کوردیان کردووە.
 
هۆکارەکەشى بە دەربڕینێکى سادە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە رژێمە حوکمڕانەکانى رابردوو سەرنجیان لەسەر بەهێزکردنى پێگەکانى داگیرکردنى خاک بوو پاشان خەڵکەکەى، بەڵام ئەمان کار لەسەر داگیرکردنى مێشک دەکەن و دواتر خاک. ئەم دوو جۆرە لە ستراتیژى داگیرکاریى دەکرێت بە مۆدێلى سونە و مۆدێلى شیعى ناوى بەرین.
 
دەسەڵاتدارانى سونە لە عێراق و تورکیاش ستراتیژى داگیرکەرانەیان لەسەر خاک بوو. ئەم جۆرە لە داگیرکاریى سەرەڕاى ئەوەى کاردانەوەى کوتوپڕ (رەد فیعل) دروست دەکات، ناشتوانێت تاسەر بەردەوام بێت، چونکە هیچ خاکێک بەداگیرکراوى نامێنێتەوە ئەگەر مێشکى خەڵکەکەى داگیر نەکرابێت. بەڵام دەسەڵاتى شیعى لە ئێران و سوریاى (بنەماڵەى ئەسەد) سەرنجى پێشوەختەیان لەسەر داگیرکردنى مێشک بوو، چونکە باوەڕیان وایە کە مێشکت داگیرکرد، خۆى خاکەکەت دەداتێ.  
 
 ئەوەى لە قۆناخەکانى رابردوو دەوڵەتى عێراق بە ئاگر و ئاسن و جینۆساید و چەکى کیمیایى نەیتوانى ئینتیماى کوردبوون بکوژێت و تاکى کورد لە بەردەم ئیرادەى خۆسەپێنى دەوڵەتى نەتەوەى سەردەست بە چۆکدا بهێنێت، ئەم حوکمڕانانەى عێراقی نوێ لەو رووەوە هەنگاوى زۆر گەورەیان ناوە. مێشکى زۆر کوردیان داگیرکردووە، بە ئەندازەیەک ئەم داگیرکارییە رۆچووەتە نێو دڵ و دەروونى بەشێک لە تاکى کوردەوە کە نەک هیچ ئینتیما و شانازییەکى بۆ کوردبوونى خۆى نەماوە، بەڵکو نەفرەت لە کوردبوونى خۆى دەکات. هەر یەک لە ئێوە کە ئێستا ئەم وتارە دەخوێننەوە لە هاوڕێکانى نێو تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانى خۆتانەوە تاوەکو سەر شاشەى تیڤیەکان، رۆژانە دەیان و سەتان کۆمێنتى لەم جۆرە کەسانە دەخوێننەوە کە گاڵتەیان بە پرسە نەتەوەیى و نیشتمانییەکانى کورد دێت، هەر ئەوەندەش نا بەڵکو سووکایەتى بەوانەش دەکەن کە دەربەستى میللەتەکەیانن.
 
ماوەیەکە تێبینى دیاردەیەکى دیکەم کردووە، باوەڕم وایە ئەوەش بە پلانە و ئەجندایەکى سیاسى لە پشتەوە بەوردیى کارى لەسەر دەکات. ئەویش ئەوەیە کە لە میدیا و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بەرژەوەندییە باڵاکانى کورد، پرسە نەتەوەیى و نیشتمانییەکان یەکسان دەکەن بە بەرژەوەندى حیزبەکانى دەسەڵات و دەیبەستنەوە بە بابەتى گەندەڵى و نادادپەروەرى حوکمڕانیی کوردییەوە. بەو مانایەى ئەگەر کەسێک بەرگرى لە سەروەربوونى میللەتەکەى و بەها و پیرۆزییەکانى نیشتمانەکەى بکات، یەکسانى دەکەن بەوەى بەرگرى لە گەندەڵى و نادادپەروەرى دەکات. هەست دەکەم ئەمەش بۆ دوو ئامانجە، یەکەمیان بۆ بە سووک تەماشاکردنى پرسە نیشتمانییەکانى کورد، دووەمیش بۆ لێدانە لەوانەى هێشتا باوەڕیان بە کورد و نیشتمانەکەیان پتەوە و رێز لە کوردبوونى خۆیان دەگرن.
 
تەماشا بکەن ئەگەر کەسێک لە بەرنامەیەکى کەناڵێکى تەلەڤزیۆنى باسى بەردەوامى ستراتیژیەتى تەعریب و مەترسییەکانى بکات لەسەر کوردستان، ئەو کۆمێنتانە بخوێننەوە کە بۆى دەنوسرێت بزانن چەند کەسیان جنێوى پێدەدەن و سووکایەتى پێدەکەن. رۆشنبیرێک، چاودێرێکى سیاسى باسى ئەو ستەمکارییانە بکات کە لە بەغداوە هێشتا لەسەر میللەتەکەمان بەردەوامە، بزانە چى پێدەکەن. ئەمە جگە لە باشوورى کوردستان لەنێو هیچ میللەتێکى سەر گۆى ئەم زەوینەدا بوونى نییە. هۆکارەکەشى ئەوەیە باشوورى کوردستان بووەتە لانەى جاسوسى.
 
بەغداى ئێستا توانیوێتى پێش داگیرکردنى خاک، مێشکەکان بەجۆرێک داگیربکات لەپاى درێژەدان بە سیاسەت و ستراتیژە شۆڤێنییەکانى سەردەمى سەدام، لەنێو کوردستانەوە ستایش بکرێت. بۆ نمونە رژێمى بەعس و سەدام ناسنامەیان لە کوردە فەیلییەکان وەرگرتەوە و کەوتنە پاکتاوکردنیان، دەست بەسەر ماڵ و موڵکی هەزاران خێزانى فەیلیدا گیرا. ئەم حوکمڕانانەى عێراقی نوێ شیعەن و هەموو قورساییان خستووەتە سەر تەشەیوع، فەیلییەکانى بەغدا هەموویان شیعە مەزهەبن، بەڵام لەبەر ئەوەى کوردن، تائێستا دەسەڵات ئامادە نییە ماڵ و موڵک و ناسنامەیان بۆ بگێڕێتەوە. جیاوازى چییە لەنێوان دەسەڵاتێک کە ناسنامە و ماڵى کوردی فەیلی زەوتکردووە و دەسەڵاتێک ئامادە نییە ناسنامە و ماڵەکەى بۆ بگێڕێتەوە. 
 
لە تەواوى ناوچە کوردستانیەکانى دەرەوەى هەرێم لە جەلەولا و خانەقینەوە بۆ خورماتوو و کەرکووک و تا دەشتى نەینەوا و مەخموور، سەدام قەدەخەى کردبوو مناڵى کورد بە زمانى کوردى بخوێنێت. ئەمان بە دەستوور و بە یاسا قەدەخەیان نەکردووە بەڵام بە کردار کارێکیان کردووە هاوشێوەى قەدەخەکردنەکەى سەدامە. چونکە تائێستا ئامادە نین یەک مامۆستاى کورد دابمەزرێنن بە زمانى کوردى وانە بە مناڵى کورد بڵێتەوە.
 
تەماشا بکەن ماوەى 22 ساڵە شیعە لەسەر حوکمن لە بەغدا، لەم 22 ساڵەدا رۆژانە یەک ملیۆن بەرمیل نەوت لە نەفتخانە و بابەگوڕگوڕ دەردەهێنن و دەیفرۆشن، بەڵام ئامادە نین لە پارەى ئەم ملیۆنان بەرمیلە نەوتەى کوردستان، مووچەى مامۆستایەک بدەن کە وانەى کوردى دەڵێتەوە. تەنانەت ئەو قوتابخانانەى هەرێمى کوردستان لەو ناوچانە کردوونییەتییەوە، بەغدا خوێندکارەکانى لە زانکۆ و پەیمانگاکان وەرناگرێت، کە خوێندن تەواو دەکەن، دایاننامەزرێنێت. ئیتر سیاسەتى قەدەخەکردن چۆنە؟ 
 
بەڵام کاتێ داعش چوار پارێزگاى ناوچە سوونییەکانى داگیرکرد و بۆ ماوەى سێ ساڵ حوکمى کرد. بەغدا مووچە و بودجەى بۆ ناوچەکانى داعش دەنارد. لەکاتێکدا یەکەم کارێک داعش لەو ناوچانە کردى، هەڵوەشاندنەوەى مەنهەجى پەروەردەى عێراق بوو، مەنهەجێکى تایبەت بە داعش کرایە بەرنامە و پرۆگرامى خوێندن. بەغدا ئامادە بوو مووچەى ئەو مامۆستایانە بنێرێت کە وانەى داعشی و فکری داعشیان بە مناڵان دەگوتەوە، بەڵام ئامادە نییە مووچەى ئەو مامۆستا کەرکووکى و خانەقینى و مەخموورییانە بدات کە بە زمانى کوردى وانە بە مناڵانى کوردى ئەو بەشەى کوردستانى ژێردەسەڵاتى شیعە دەڵێنەوە.  
 
هەموو کێشەى ناسنامە و خاک و مافى زەوتکراوى سەتان هەزار خێزانى کورد لە ناوچە کوردستانییەکانى دەرەوەى هەرێم، لە مادەى 140ی دەستوورى عێراقدا چڕکراوەتەوە، 20 ساڵە دەستوور پەسندکراوە و پێویست بوو بەپێى ئەو قۆناخبەندییەى بۆ جێبەجێکردنى ئەو مادەیە دیاریکراوە، لەمێژبوایە بارودۆخى ئەو ناوچانە بەو جۆرە ئاسایى بکرانایەتەوە کە هەموو عەرەبى تەعریب بچوونایەتەوە شوێنى خۆیان و کوردى دەرکراو بگەڕایەتەوە سەر ماڵ و حاڵى خۆى. بەغدا نەک ئەم مادەیەى دەستوورى جێبەجێ نەکرد، زۆر زیاتر لەو ژمارە عەرەبەى لە چوارچێوەى سیاسەتى تەعریب لە ساڵى 1968 بۆ 2003 هێنرابوونە کەرکووک، لەم 22 ساڵەى دەسەڵاتى شیعەدا لەو رێژەیە زیاتر عەرەب هێندراون و بە پشتیوانیى دەوڵەت و بە ئامانجى پاکتاوى رەگەزى لە مەندەلییەوە تاوەکو شنگال نیشتەجێکراون. ئەگەر کەسێک دژى ئەم سیاسەتەى بەغدا بێت، نوخبە و رۆشنبیر و مامۆستا و ئەکادیمیست و خوێنەوارێکى زۆرى کورد، نەک هەر لۆمەى دەکەن، بگرە گاڵتەیان بە عەقڵى دێت. 
 
ئەم دیاردە مەترسیدارە تادێت فراوان دەبێت، مەترسییەکانیشی لە هێرش و پەلامارى سوپاى داگیرکەر ترسناکترە بۆ داگیرکردنمان. پارتى و یەکێتى بە پلەى یەکەم بەرپرسیارێتى ئەم دۆخەیان لە ئەستۆیە و ئەوان زەمینەخۆشکەرى ئەم رۆژگارە بوون، بەڵام جگە لەم دوو هێزە سیاسییە کەسی دیکە ناتوانێت رێ لە پەرەسەندنى ئەم مەترسییەش بگرێت. دەبێت سەرئەنجام بەئاگابێنەوە و پلان بۆ چارەسەرى ئەو شێواوویانە بدۆزنەوە کە خۆیان هۆکارى دروستبوونى بوون. 
 
هێشتا عێراق بەشى ئەوە نەکەوتووەتەوە سەرپێى خۆى بتوانێت هەموو ئامانجەکانى بەسەر کوردستاندا بسەپێنێت، کوردیش چى لە هەرێم و چى لە بەغدا بەشى ئەوە کەرەستە و ئامرازى بەرگریکردنى بەدەستەوەیە کە بتوانێت بۆ خزمەتى کورد و نیشتمانەکەى بەکارى بهێنێت ئەگەر ئەم دوو حیزبە بچوکترین هەستى بەرپرسیارێتى نەتەوەیى و نیشتمانییان هەبێت.
 
عارف قوربانی نوسیویەتی..