رۆڵى کورد لە پەرەسەندنى گەندەڵیى عێراقدا

ئەوەى لە سەردەمى پاشایەتى و دواتریش لە عێراق وەک ژێرخان و سیماى پێشکەوتن و شارستانیەت بونیاتنرابوو، لە عێراقى نوێدا هەڵتەکێندرا. ئێستا ئەگەر لە وێنەى مانگە دەستکردەکانەوە لە هەر پارێزگایەکى عێراق بڕوانیت، وەکو ئەوە وایە سوپاى مەغۆل دابێتى بەسەریدا. لەڕووى خزمەتگوزارى و پێداویستییەکانى ژیانیشەوە لە ئاستى وڵاتە هەژارەکاندان، لە کاتێکدا بەپێى سەروەت و سامان و داهاتى عێراق دەبوو لەڕووى ئاوەدانى و سیماى شارستانیەت لە ریزى وڵاتە هەرە پێشکەوتووەکانى دونیا بوایا؛ بەڵام بۆ بووەتە وێرانە؟ هۆکارەکەى پەیوەندیى بە بردنى سامانى عێراقەوە هەیە.
 
بەپێى ئامار و داتاى ناوەندە باوەڕپێکراوە نێودەوڵەتییەکانى تایبەت بە شەفافیەت و چاودێریی دارایى و بانکەکان، هەروەها بە دانپێدانانى هەندێک لە بەرپرس و دەسەڵاتدارانى خودى عێراق، باس لەوە دەکرێت کە لە دوو دەیەى عێراقى نوێدا، زیاتر لە 600 ملیار دۆلارى داهاتى نەوتیى عێراق هیچ ئاسەوارێکى دیار نییە.
 
جیاواز لەو گەندەڵى و بەهەدەردانانەى دیکە کە لە پرۆژە ئاشکرا و وەهمییەکاندا بەفیڕۆدراون، هەروەها جیاواز لە دەیان هەزار مووچەى وەک خۆیان دەڵێن (هەوایى) و مووچەى بێناوى گرووپ و میلیشیا چەکدارەکان، جیا لەو ژمارە قەبە و گەورانەى لە چوارچێوەى سیاسەتى سپیکردنەوەى پارەدا براونەتە دەرەوە، بە دانپێدانانى وەزیرى دارایى عێراق (عەلى عەلاوى) کە لە ئابى 2022 دەستی لەکارکێشایەوە، دانى بەوەدا نا، مانگانە تەنها لە داهاتى گومرگ و ناوخۆش ئاسەوارى 6 بۆ 7 ملیار دۆلار دیارنامێنێت.
 
راستە بە رەهایى دەسەڵاتى دەوڵەتى قووڵ و حوکمڕانى رووکەشى وڵاتەکە بەدەستى شیعەکانەوەیە و ئەمەى هەیە پرۆژەى شیعەیە بۆ حوکمڕانى؛ بەڵام بە تەنها شیعەکان بەرپرس نین لەم دۆخەى بەسەر عێراق هاتووە. کورد وەک پێکهاتەیەک لە دوو ئاست و بە بینینى دوو رۆڵى جیاواز، رۆڵى سەرەکیى هەبووە لەو گەندەڵیانەى لە عێراق کراون، کە بەهۆیانەوە خەریکە دەرفەتى ژیان بە بەشێک لە شارەکانى عێراقەوە نامێنێت.
 
لە ئاستى یەکەمدا کارەکتەرە سیاسییەکانى کوردى بەشدار لە جومگەى حوکمڕانیى عێراق و لە وەزارەتەکان و لەناو سوپا و دام و دەزگا ئەمنییەکانى عێراق، پەرێزیان پاکتر نییە لە کارەکتەرەکانى شیعە لە حوکمڕانى. بۆیە لەو بەشە گەندەڵییەى لە دام و دەزگاکان، چى لە سەردەمى ئەمریکا و چى دواتر کراون، کارەکتەرەکانى کوردیش بەشێکى زۆرى بەردەکەوێت. بەڵام ئەوەى مەبەستمە لەسەرى بدوێم، ئاستى دووەمى گەندەڵى و دیارنەمانى سامانى عێراقە، کە هەندێک کارەکتەرى کورد، بەتایبەت لەناو پەرلەمانتارانى کورد لە بەغدا بە شێوەیەکى فراوان رۆڵیان هەبووە لە زەمینەخۆشکردن بۆ ئەو بەهەدەردانە و بەردەوامیدان لە بەتاڵانبردنى سامانى عێراق، ئۆباڵى بەشى زۆرى دیارنەمانى ئەو سەتان ملیار دۆلارە لە ئەستۆى ئەوانە.
 
ئەم پرۆسەى بەتاڵانبردن و نادیارییەى سامانى عێراق بەدیاریکراوى لەدواى کشانەوەى ئەمریکا لە ساڵى 2012وە دەستپێدەکات. بێگومان پرۆسەیەکى لەم شێوەیە پێویستى بە پلان و بەرنامەیەکى ورد هەبوو، بەتایبەت کە زۆربەى شار و شارۆچکەکانى عێراق ئاوى خواردنەوە و کارەبا و نەخۆشخانە و قوتابخانە و رێگەوبانى پێویستیان نییە. لە هەر بارودۆخێکى لەو جۆرەدا لە هەر وڵاتێک بێت، دەبێتە پرسیار لاى هاووڵاتییەکانى، داهات و سامانى ئەو وڵاتە بۆ کوێ دەچێت؟ بۆئەوەى بتواندرێت ئەو سەروەت و سامانە بێشومارە ببرێت و خەڵکیش نەزانن بۆ چى ئامانجێک براوە، پێویستیان بەوە بوو سەرنجى هاووڵاتییان بە ئاراستەیەکى دیکەدا بەرن، تاوەکو راستییەکە نەزانن.
 
ئێستا و دواى رووداو و لێکەوتەکانى جەنگى غەززە، هەندێک شت لەو بارەیەوە دەگوترێت، کە سامان و سەروەتى عێراق لە پرۆژەیەکى ئایدۆلۆجیى هەرێمایەتیدا سەرفکراوە بۆ بەڕێوەبردنى بەرەى مقاوەمە، کۆمەک و پڕچەککردنى گرووپەکانى حەماس و حووسییەکانى یەمەن و حیزبوڵڵاى لوبنان و چەتەکانى بەشار ئەسەد؛ تەنانەت گومانى ئەوەش دەکرێت چەند یەکەیەکى ناو داعشیش بە سەروەت و سامانى عێراق بەڕێوەبراون. جا بۆئەوەى عیێراقییەکان ئاگایان لەوە نەبێت پارەى فرۆشى نەوت و داهاتەکانیان بەو جۆرە بەهەدەر دراوە، بە پلانێکى ورد لەڕێگەى کڕینى چەند پەرلەمانتارێکى کورد و هەندێک ناوەندى میدیایى و نوخبەى رۆشنبیرەوە، بە درێژایى ساڵانى دواى 2012، وێنایەکیان دروستکرد کە داهاتى عێراق هەمووى دەبرێت بۆ هەرێمى کوردستان. ئەو ئاوەدانى و پرۆژە خزمەتگوزاری و جوانکاریانەى شارەکانى هەرێمی کوردستان بە داهاتى نەوتى بەسرە کراون. لە کاتێکدا لەدواى ساڵى 2012وە تەنها یەک ساڵ بودجە بە هەرێمی کوردستان دراوە و لە سەرەتاى ساڵى 2014وە بودجەى هەرێمی کوردستان راگیرا. بۆچى پێویست بوو ئەم گەوجاندنە لە رێگەى کوردەوە بکەن؟ چونکە هاووڵاتییەکى عەرەب لە بەسرە باوەڕ بە دەسەڵاتدارێکى عەرەبى شارەکەى ناکات بۆ پەردەپۆشى گەندەڵیى شارەکەى ئۆباڵەکەى بخاتە سەر کورد، بەڵام کاتێک پەرلەمانتارێکى کورد بە زمانى عەرەبى و لە کەناڵێکى عەرەبییەوە بڵێت، داهاتى شارەکانى ئێوە دەبرێت بۆ کوردستان، باوەڕ دەکەن. هەریەک لە ئێوە کە ئێستا ئەم گوتارە دەخوێننەوە بەبیرتان دێتەوە و شایەتیى بینینى دەیان دیدار و چاوپێکەوتن و لێدوانى ئەو جۆرە کەسانەن لەو بارەیەوە.
 
ئەم پلانە بە ئەندازەیەک کاریگەریى لەسەر دروستکردنى وێنا گشتییەکە هەبوو، نەک هەر هاووڵاتییانى عەرەبى شارەکانى خواروو و ناوەڕاستى عێراق، کە سیماى ئاوەدانى بە شارەکانیانەوە نەمابوو، باوەڕیان بەوە کردبوو کە پارەى پرۆژەکانى ئەوان کورد دەیبات، تەنانەت لەناو هەرێمى کوردستانیش دەیان بەحساب کۆلکە سیاسى و رۆشنبیر و شرۆڤەکار ئەم قەوانەیان لێدەدایەوە، کە (کەى رەوایە پارتى و یەکێتى داهاتى کوردستان دەدزن و عێراق دەبێت پارەى نەوتى بەسرە بداتە کوردستان؟)
 
لە کاتێکدا ئەگەر بە درێژایى ئەم 12 ساڵە بەردەوام 17%ى بودجەى گشتیى عێراق بە بودجەى حاکیمەشەوە بهاتایە بۆ هەرێمی کوردستان، نیوەى داهاتى فرۆشى نەوتى کوردستان نەبوو لە خانەقین و کەرکووک و موسڵ، کەچى کوردە بەدبەختەکەى خۆشمان کەوتبوونە ژێر کاریگەریى ئەو پرۆسەى چەواشەکاری و گەوجاندنەوە کە پارەى نەوتى بەسرە کورد دەیبات.
 
ئەو بارودۆخەى ئێستا شارەکانى خوارووى عێراق تێیکەوتوون و دوور نییە لە چەند ساڵێکى زۆر نزیکى داهاتوودا لانىکەم بەهۆى بێئاوییەوە بەشێکیان بەکەڵکى ژیان نەمێنن، هۆکارەکەى ئەوەیە کە چەند کوردێک خەڵکەکەیان چەواشە کرد تاوەکو نەزانن پارەى پرۆژەکانیان دەبرێت بۆ خزمەتى گرووپگەلى وڵاتانى دیکە؛ چونکە ئەگەر ئەو راستییەیان بزانیایە، سەروەت و سامانى ئەوان چى یارییەکى قێزەونى پێدەکرێت لە ناوچەکە، بە دڵنیاییەوە قبووڵیان نەدەکرد. بەڵام ئەو گرووپە کوردە وەکو بەشێک لە ستراتیجى بەرەى مقاوەمە ئەو رۆڵەیان گێڕا کە بەرچاوى شەقامى عێراقى لێڵ بکەن، تاوەکو بتواندرێت ئەو سەتان ملیار دۆلارەى عێراق بۆ ئەو ئامانجە بەکارببرێت.
 
هەرچەندە دڵنیام رۆژگارێک دێت هەموو ئەو نهێنییانە ئاشکرا دەکرێن و دەردەکەوێت لە بەرانبەر چى سەفەقاتێکى پارە و ئیمتیاز ئەو رۆڵە خراپەیان گێڕاوە، بەڵام هیچ شتێک لاى خودا شاراوە نییە، ئۆباڵى بەشێک لە نەهامەتى و مەینەتیى عێراقییەکان و کوشتارى ململانێى ئەو گرووپانەش کە بە پارەى عێراق بەڕێوەبراون، دەکەوێتە ئەستۆى ئەمانەوە.

عارف قوربانی نوسیویەتی..