سەبارەت بە جەلاد و قوربانی

هەر نەتەوەیەك ئەگەر هێزی ئەوەی نەبێت ئازارەكانی رابردووی بكات بە چەكێك بۆ مانەوە و بەهێزبوون، ئەو نەتەوەیە ناتوانێت پایەكانی خۆی بە پتەویی بهێڵێتەوە

هەمیشە و لە هەموو ساتێكدا، شتانێك هەن دەبنە وێنەی سەرنجڕاكێش و مرۆڤ دەبەنە قۆناغی تێڕامان و بیركردنەوە، وا دەكەن دیمەن و وێناكان بە تەنها دۆخێكی راگوزەر نەبن، بەڵكو پرسیاری قوڵ و ئەندێشەی فراوانتر لە دوای رووداوەكانەوە دەست پێبكەن و لەوێوە لە خۆمان بپرسین «چیم دیت»، ئەمە ناونیشانی كتێبە بەناوبانگەكەی (ئەحمەد خواجە)شمان بیردێنێتەوە، كە رۆژگاری شۆڕشی شێخ مەحمودی حەفید و تاڵیی و شیرینییەكانی سەردەمی ئینتیداب دەگێڕێتەوە.

پرسیارە قوڵەكەی ژیان و ئەزموونەكانی مرۆڤ

چیم دیت، پرسیارە قووڵەكەی ژیان و ئەزموونەكانی مرۆڤە، لەگەڵ هەموو كارلێكێك، هەموو بەریەككەوتن و رووداوێك، لە گشت سات و سەودایەكی ئادەمیزاد، لە گەشت و خولیای هاتن و چوون هەردەم دووبارە دەبێتەوە، لە كۆنەستدا هەندێك ناویدەنێن پەیبردنی دواتر بە ناواخنی رووداوەكان و بەشێكی تریش بە ئەنالیزەكردنی داتا و بیر و یادگارییەكانی دەزانن، دەشێت وەڵامی پرسیاری (چیم دیت) ئازار و دەردی رۆژگار یان خۆشیی و ئاسوودەییەكان بگێڕێتەوە. 

بۆ سیاسەت و ئەرك، بۆ كتێب و سەرچاوە، بۆ خەبات و پەرلەمان، ساڵانێكە بەغداد نیوەی رێگامانە، بەردەوام شوێن ئەو قەدەرە دەكەوین، كە كورد و بەغدادی بەیەكەوە بەستۆتەوە، بەڵام هەرگیز لە پاش هیچ گەشتێك (چیم دیت)م نەكردوەتە پرسیار، نەچوومەتەوە سەر ئەو دیمەنانەی لەوێ روویانداوە یان لە ناویدا ژیاوم، هەرگیز لە نەستمدا نەبووەتە ئەدگارێكی هەمیشەیی، بەڵام ئەمجارە ناچارم بڵێم هەموو رێگای قوربانییەكان هەر دەچنەوە بەغداد، بەتایبەت بۆ ئەو شەهید و قوربانییە گۆڕ غەریبانەی، كە تائێستاش لە چاوەڕوانی گەڕانەوەی ئێسك و پروسكی ئازیزانیان چاویان هەر لەسەر ئەو بیابانە دوور و درێژانەیە.

زانیاری لەسەر گۆڕە بە كۆمەڵەكانی بیابانی سەقڵاویە

ماوەی رابردوو میدیا عیراقییەكان، هەواڵی دەستگیركردنی تاوانبارێكی گەورەیان بڵاوكردەوە، كە زانیاری گۆڕە بە كۆمەڵەكانی بیابانەكانی سەقلاویەی لە یاد ماوە و بەرپرس بووە لە زۆرێك لە فەرمانەكانی تەسفیەكردن بەزمانی خۆیان، دواتریش خێزان و خاوەنی بیست و دوو گەنجی گۆڕ غەریب لە دیدارێكی تەلەفزیۆنیدا ئاماژە بە لێدوانی ئەو تاوانبارە دەدات، كە لەو بیابانە نزیكەی بیست و چوار هەزار هاووڵاتی لە هەموو تەمەنەكان گولەباران كراون و بەشە زۆرەكەی كوردن، بۆ كەسوكاری شەهید و خانەوادەی گۆڕ غەریبان، ئەم هەواڵە ئەگەرچی نوێكردنەوەی ئازار و زامێكی دێرینە، هەمان كات ئومێدێكیشە بۆ ئەو زیندوانەی تەنها خۆزگەیەك هەیان بێت بینینی گڵكۆ و كێلی گۆڕی ئازیزانیانە، بۆ چارەنووسی ئێسك و خۆڵی شەش لە ئەندامانی خێزانەكەم چوومە بەغداد و بەڵگەی خوێن و كاغەزم پێشكەشكرد، بەڵام بۆ یەكەمینجارە پاش ئەو گەشتە سەرگەرمی دووبارەكردنەوەی ئەو پرسیارەم كە لە بەغداد و لە فەرمانگەكانی «چیم دیت».

پرسەكە بەراوردكاری نییە لە نێوان دوو مۆدێلی حكومڕانی، تایبەت نییە بەوەی باڵایی كامیان بدەم بەسەر كامەیاندا، هەڵسەنگاندن نییە بۆ كۆی جومگەكانی بەڕێوەبردن، چونكە دەزانرێت هەردوو ئەزموونەكەی هەرێم و بەغداد سەبارەت بە هاووڵاتی لە كێماسی و خەوشی گەورەدان، بەڵكو وەستانە لەسەر یەك رەهەندی مامەڵە و رەفتار، یەك دیوی ئاكاری دەسەڵاتی جێبەجێكردن هەم لەگەڵ قوربانی و كەسوكاری و هەمیش لەگەڵ جەلاد.

چیم دیت سەبارەت بە جەلاد

لە سێدارەدانی تاوانباری گەورە و مرۆڤكوژی سەددە (سەددام حوسێن)، یەكێك لە هەڵە ستراتیژیەكانی حكومەتی عیراق بوو، نەك لەبەرئەوەی شایانی مانەوە و ژیان بووبێت و رەوایەتی لە سزادانیدا نەبێت، بەڵكو لەگەڵ خۆیدا زۆر ژمارە و زانیاری سەبارەت بە تاوانەكان بردە ژێر خاكەوە و بۆ ئەبەد لە بارەی هەڵەبجە و ئەنفال و مەرگەساتەكانی دیكەوە تەواوی راستیەكانمان دەستنەكەوت، ئەم مامەڵە و پەلەكردنە سیاسی و ئەمنییە لەگەڵ دۆسیەی سەددام حوسێن، ئەودەم بۆ دەستەبژێری سیاسی رێكارێكی خۆپارێزی بوو لە رەواندنەوەی مەترسییەكانی گەڕانەوەی بەعسییەكان، بەڵام بەدیوەكەی دیكەدا جۆرێك بوو لە تۆڵەسەندنەوە لە بەرامبەر كەیسی دوجەیل و بە ناهەق كوشتنی سیمبولەكانی شیعە.

ئێستا دۆخەكە سەبارەت بە جەلاد جیاوازترە، ئەوەی لە بەغداد لەگەڵ بەشێك لە خانەوادەی قوربانیەكان بینیمان، پاراستن و بە ئاگابوونە لە دۆخی تەندروستی و ئەمنی بكوژەكانی سەردەمی بەعس، تا زانیاریی كۆمەڵكوژی و تاوانە قێزەونەكانیان بە پەنهانیی نەمێنێتەوە و هەم تۆمار بكرێن و هەم كۆنەستی كۆمەڵگا سەبارەت بە تاوانەكانیان بۆ هەمیشە بمێنێتەوە، لە كاتێكدا ئەم دیمەنە جیاوازە لە خەمساردییەكانی هەرێمی كوردستان و تا ئێستاش بە دانپیانانی میدیا و فەرمانگە عیراقییەكان حكومڕانیەكەی خۆمان لە بری گرتن و گەڕان بە شوێن ئەو تاوانبارانەدا، كەچی لە پایتەختی هەرێم داڵدەیان دەدات و وەك میوان گلیان دەداتەوە.

لە دەرەوەی زۆر كەیس، تەنها لە دۆسیەی ئەنفالدا دادگای باڵای تاوانەكان لە 24ی حوزەیرانی 2007 فەرمانی گرتنی بۆ (423) تاوانبار و دەست سوور بە خوێنی رۆڵەكانی كورد دەركرد، كەچی نەك هەر ئەو جەلادانە راپێچی بەردەم دادگا نەكران، بەڵكو كارەكتەرە سیاسییەكان وەك هێمای شانازی و میواندۆستی بە ئاشكرا ئەوەیان دووپاتكردەوە، كە لە پایتەختی هەرێم رێزلێگیراون و نیشتەجێن، بەتایبەتیش ئێستا دادگا و دەزگا ئەمنییەكانی بەغداد لە رێگەی جیاوازەوە داوای رادەستكردنی چەند تاوانبارێكی سەردەمی بەعس دەكەن و خانەخوێ ئامادە نییە بیداتەوە بە بەغداد.

چیم دیت سەبارەت بە قوربانی
 
هەرێم و بەغداد لە جۆراوجۆری قوربانییەكان هاوشێوەن، لە خۆسەپێنی و ستەمكاری سەددامەوە بۆ شەڕی ماڵوێرانی ناوخۆیی و دواترینیان جەنگی داسەپاوی داعش، بەڵام شێوەی رەفتار و جۆری مامەڵە لەگەڵ قوربانییەكان وەك یەك نییە، بەتایبەت لەسەر ئاستی ئاكاری دام و دەزگا و فەرمانگە میرییەكانەوە.

لەسەردانەكەی ئەمجارەی بەغداد، ئەوەی بینیم، فۆڕمێكی سەنگینی ژیانی كاربەدەست و فەرمانبەر لەگەڵ كەسوكاری قوربانی و چیرۆكەكانیان، وا سی و حەوت ساڵ تێدەپەڕێ و هێشتاش بە خەمێكی قوڵ و ئازارێكی زۆرەوە دێڕ بە دێڕ و رستە بە رستە گوێ دەگرن و دەیانەوێت هەر هیچ نەبێت، رێگای چارەنووست پیشان بدەن، لەكاتێكدا ئەوەی لە هەرێم لە بەرامبەر قوربانی و كەسوكاریان پەیڕەو دەكرێت زیاتر لە ئاستە زارەكی و زمانیەكەدایە و تەنها لە چوارچێوەی پیاهەڵدانێكی ساختە و نمایشێكی ناڕاست خۆی دەبینێتەوە.

هەر نەتەوەیەك ئەگەر هێزی ئەوەی نەبێت ئازارەكانی رابردووی بكات بە چەكێك بۆ مانەوە و بەهێزبوون، ئەوە نەتەوەیە ناتوانێت پایەكانی خۆی بە پتەویی بهێڵێتەوە، ئاخر لە ستایشكردنی سەددامەوە دەردەكەوێت، كە جیاوازی نێوان كۆنەستی دەسەڵاتدارانی هەرێم و بەغداد چەند جیاوازن، ئەگەر لە بەغداد هەر كەسێك ستایشی سەددام بكات و خەریكی بەخشینی شكۆ بێت پێی، بەپێی یاسای ریشەكێشكردنی بەعس رووبەڕووی دادگا و سزا دەبێتەوە و وەك رێز بۆ قوربانییەكان نایەڵن شان و باڵی جەلاد باڵا بكرێت، كەچی لە كوردستان هەمیشە و بەردەوام مۆدێلی شكۆبەخشین بە سەددام دەبارە دەبێتەوە و بەبێ سزا و وەك پاڵەوانیش لێی دەرباز دەبن.